Wysłany: Wto 17:55, 01 Sie 2006
Temat postu: Sztuka japońska ogólnie
Najstarsze przejawy artystycznej działalności człowieka na terenie Japonii pochodzą z okresu kultury jōmon, sięgającej V tysiąclecia p.n.e. (ręcznie lepione naczynia o dekoracji uzyskanej przez odciskanie zwojów sznura oraz gliniane figurki antropomorficzne). W następnym okresie, zw. kulturą yayoi (nazwa od dzielnicy Tokio, w której po raz pierwszy natrafiono na jej ślady), obejmującej III w. p.n.e. - III w. n.e., wyrabiano z brązu i żelaza narzędzia, broń, także brązowe lustra, znano koło garncarskie, wyroby ceramiczne odznaczały się wysokim poziomem techn. i artyst. Domy to ziemianki kryte strzechą; znaleziono też z tego okresu ślady spichrzów wznoszonych na palach (podobne do dziś występujących na niektórych wyspach Oceanii). Pierwszymi obiektami sakralnymi były świątynie shintoistyczne, wznoszone w niedostępnych uroczyskach, lasach i na szczytach gór (kult przyrody i sił natury), drewniane, proste w formie; niektóre zespoły istnieją do dziś (Ise, Izumo), zgodnie z tradycją periodycznie budowane od nowa wg starych planów (np. Ise co 20 lat). Bujny ROZKWIT ARCHITEKTURY I SZTUKI nastąpił wraz z przyjęciem buddyzmu (VI w.), w pierwszym okresie wyraźne były wpływy chińskie. W VI-VIII w. wykształciły się typowe formy buddyjskich budowli sakralnych: pagoda, kondō, kōdō, sammon; powstały zespoły świątyń buddyjskich (Hōryūji, Shitennōji, później Tōdaiji, Yakushiji i Tōshōdaiji). Dobrze zachowany zespół świątyń w Hōryūji (607) uważany jest za najstarszy zabytek architektury drewnianej na świecie. Po zjednoczeniu Japonii i kilkakrotnym przenoszeniu stolicy pod koniec VIII w. stolicą zostaje Kioto (dawniej Heianyo, stąd nazwa okresu - Heian); IX-XI w. to okres rozbudowy tego miasta (m.in. w płn. części miasta wzniesiono pałac cesarski, zbudowany na wzór typowych domów mieszkalnych, ale w powiększonej skali, w oparciu o wielokrotność wymiarów cesarskiej maty podłogowej: 2,1 x 1,06 m). W Uji k. Kioto powstał Pawilon Feniksa (1053), wspaniały przykład syntezy architektury, rzeźby i malarstwa, rezydencja przekształcona później w świątynię. Klasztory, świątynie, rezydencje lokalizowane poza miastami były świetnie wkomponowane w otoczenie, miały swobodną kompozycję ściśle związaną z przyrodą (świątynia Enryakuji na górze Hiei k. Kioto, pagoda świątyni Muroji k. Nary). Sakralne czy świeckie budowle jap. mają raczej proste formy, charakterystycznym ich elementem są dachy - o podgiętych ku górze liniach lub o zróżnicowanym nachyleniu części górnej i dolnej połaci dachowych (wynikało to tak ze względów klimatycznych, jak i z wierzeń); wyszukany i b. staranny jest detal i zdobnictwo, okucia, lakowe płyty, malowidła ścienne. Typ domu mieszkalnego w prawie nie zmienionej formie przetrwał przez stulecia - na planie prostokąta, jednokondygnacyjny, o prostych formach, rygorystycznie podporządkowany modułowi, jakim jest mata podłogowa tatami (1,8 x 0,9 m), wewnątrz dzielony lekkimi przesuwnymi ściankami, które zarazem pełnią rolę drzwi; w bogatszych domach były wnęki z podwyższeniem na ekspozycję grafiki, rzeźby lub na ikebanę. Równolegle z architekturą rozwija się japońska sztuka ogrodowa. Wojny w XV i XVI w. przyczyniły się do powstania licznych obronnych zamków i twierdz typu górskiego (w Himeji, Takahashi) lub nizinnego (Osaka, Takamatsu, Nagoya), doszukać się w nich można pewnych analogii z zamkami europejskimi; niektóre z nich posiadały b. bogaty wystrój wnętrz, np. złocone kompozycje malarskie przedstawiające krajobrazy na ścianach, sufitach, parawanach (zwł. w Osace, Edo czyli Tokio, Kioto). ARCHITEKTURĘ OKRESU EDO (XVII-XIX w., czasy ścisłej izolacji Japonii) reprezentują mauzoleum w Nikko (zespół świątyń shintō oraz buddyjskich skupionych przy mauzoleum shōgunów Tokugawa, XVII w.) i willa cesarska Katsura w Kioto (1620-5
. Pod koniec XIX w. w architekturze jap. uwidoczniły się wpływy zach., działali architekci z Europy i USA, powstawały budowle neorenesansowe, neogotyckie (uniw. w Tokio), klasycystyczne, secesyjne (wiele z nich zniszczyło trzęsienie ziemi). Modernizm wprowadził do Japonii F.L. Wright wraz ze swym asystentem A. Raymondem (hotel "Imperial" w Tokio, zburzony; dom towarowy w Osace). W latach 30. XX w. architekci jap. nawiązują kontakty z Bauhausem, propagują styl Le Corbusiera (K. Maekawa, J. Sakakura, T. Yoshisaka). Po II woj. świat. tworzy się jap. szkoła architektury, działają czołowi architekci: Kenzō Tange (Park Pokoju w Hiroszimie, ratusz w Tokio, zespół obiektów olimpijskich w stolicy, projekt rozbudowy tego miasta na wodach Zat. Tokijskiej), K. Kikutake (dom własny w Tokio, Aquapolis 1975 - budowla na EXPO 75 na Okinawie, hotel "Takoen" w Kaike), K. Kurokawa (pawilon Toshiba na EXPO 70 w Osace, wieżowce w Tokio i Nagoya, Muzeum Etnograficzne w Osace), A. Izosaki (hala wystawowa w Kita-Kiushu, Muzeum Sztuki Współczesnej w Nagi, Centrum Kongresowe w Nara), M. Takeyama ("pionowe ciągi uliczne" - spiętrzone zespoły barów i domów towarowych w dzielnicy rozrywek Kabukicho w Tokio), K. Yamashita (Dom Twarz w Kioto) i wielu innych; architekci ci tworzą też wybitne dzieła w innych krajach. Na wysokim poziomie stoi również japońska współcz. urbanistyka. Najstarsze rysunki zachowały się na ścianach grobowców (II-IV w.), najdawniejsze malowidła w świątyni Hōryūji (pocz. VIII w.), reprezentują chiński styl z okresu Tang, zachowały się też z tego okresu malowane parawany. Początkowo MALARSTWO JAP. było całkowicie pod wpływem sztuki chiń., związane z buddyzmem; od XI w. kształtuje się rodzimy styl jap. jamato-e związany z życiem dworskim i rozwojem jap. lit. klasycznej; przedstawiano sceny batalistyczne, pejzaże, ilustracje opowieści, legend; częstymi tematami były też przemiany natury podczas 4 pór roku oraz najpiękniejsze zakątki kraju i dzieła architektury; malowano na przesuwnych ścianach wewn., parawanach, wachlarzach oraz pionowych lub poziomych zwojach. W XII-XIV w. pojawiło się dworskie malarstwo portretowe oraz elementy erotyczne (szkoła Tosa); w XIV-XV w. pod wpływem bliższych kontaktów z Chinami i buddyzmu zen przejęto chiń. technikę malowania tuszem (malarstwo monochromatyczne). Na przełomie XV i XVI w. powrócono do jap. tradycji barwnego malarstwa; działają szkoły Tosa, Kanō, Kōetsu; wielkie malowidła, gł. pejzaże, zdobią ściany świątyń i pałaców. XVIII w. przyniósł zjawisko zw. malarstwem literatów - powstawały monochromatyczne kompozycje związane z wierszami haiku. XVII - 1. poł. XIX w. rozwija się technika barwnego drzeworytu ukijo-e; działają wielcy artyści: Suzuki Harunobu, Kitagawa Utamaro, Katsushika Hokusai, Utagawa Hiroshige. Drzeworyty jap. wzbudzają wielki zachwyt w Europie, stają się inspiracją w twórczości impresjonistów, postimpresjonistów, przedstawicieli secesji; jednocześnie w 2. poł. XIX w. sztuka jap. przejmuje wzory europejskie. W XX w. następuje powrót do rodzimych tradycji plastycznych, uprawiane są też wszystkie zach. kierunki panujące w sztuce światowej (Kuroda Kiyoteru, Yokoyama Taikan, Yasuda Yukihiko). Na wysokim poziomie stoi współczesna grafika artyst. i użytkowa, zwł. plakat. Najstarsze DZIEŁA RZEŹBIARSKIE związane były z kultem zmarłych: terakotowe statuetki (ludzie, zwierzęta, modele domów, łodzi) stawiane na grobach lub wokół kurhanów, zw. haniwa (V-VI w., zdarzają się wcześniejsze). Od VI w. powstają rzeźby z drewna, kamienia, brązu, złoconej i polichromowanej gliny oraz posągi z laki (typowa dla sztuki jap. technika kōnshitsu); początkowo są to naśladownictwa kultowej rzeźby chińskiej i koreańskiej; wkrótce artyści jap. stworzyli własny styl, charakteryzują go smukłe proporcje ciała i wydłużone twarze (wyobrażenia Buddy i bodhisattwów). W VII w. działał wybitny rzeźbiarz Kuratsukuri-no Torii, jego dzieła zachowały się w Hōryūji. VIII-IX w. pojawiły się w rzeźbie jap. tendencje naturalistyczne. W okresie Kamakura (koniec XII - pocz. XIV w.) artyści: Jōchō, Unkei, Tankei tworzyli pełne wyrazu, realistyczne portrety rzeźb, m.in. kapłanów i mnichów buddyjskich. Od XIV w. rzeźba nabiera świeckiego charakteru, powstają piękne dekoracje rzeźbiarskie architektury (zewn. i wewn.), maski teatralne, miniaturki zw. netsuke. Gł. dziedziny ARTYST. RZEMIOSŁA jap. to ceramika (wraz z wyrobem przedmiotów porcelanowych, największy rozwój XVII-XVIII w.) tkactwo, metaloplastyka i wyroby z laki. Najstarsze zabytki - brązowe lustra (I-III w.), miecze, szable, zbroje; wyroby z laki lub ozdabiane laką datuje się na VIII w. Japońskie rzemiosło artyst. wywarło w XIX w. duży wpływ na europejską sztukę użytkową.
